Kwas punikowy – co to jest i jak działa?

Data aktualizacji: 22 listopada, 2023

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), takie jak kwasy omega-3 i omega-6, są powszechnie kojarzone z racji swoich właściwości prozdrowotnych i wielokierunkowego działania. Na szczególną uwagę zasługują jednak ich pochodne, zawierające w łańcuchu węglowym układ sprzężonych wiązań podwójnych, które mogą charakteryzować się znacznie wyższym potencjałem leczniczym. Należą do nich sprzężone dieny kwasu linolowego (conjugated linoleic acid – CLA) oraz sprzężone trieny kwasu linolenowego (conjugated linolenic acid – ClnA), nazywane także „super CLA„. Właśnie do tej drugiej grupy należy, będący obiektem rosnącego zainteresowania naukowców, kwas punikowy. 

Czym jest kwas punikowy?

Kwas punikowy (IUPAC: 9Z,11E,13Z-octadeca-9,11,13-trienoic acid) jest izomerem sprzężonego kwasu α-linolenowego z wielonienasyconym kwasem tłuszczowym omega-5, zawierającym układ sprzężonych trzech wiązań podwójnych, zlokalizowanych w pozycjach cis-9, trans-11 i cis-13. 

Głównym źródłem kwasu punkowego jest olej z pestek granatowca (Punica granatum), w którym zawartość kwasu punikowego sięga aż 65-85%. Co ciekawe, jest to związek charakterystyczny dla owocu granatu. Do tej pory stwierdzono jego obecność zaledwie w kilku innych surowcach z rodzaju przepękli (Momordia balsamica, M. charandia) i gurdliny (Trichosanthes anguina, T. kirilowii, T. bracteata), w których jego zawartość kształtowała się na znacznie niższym poziomie. 

Olej z pestek granatu

Olej z pestek granatu o jakości spożywczej i kosmetycznej jest bogaty w kwas punikowy oraz kwas oleinowy, linolowy, palmitynowy, stearynowy. Zawiera też fitosterole i tokoferol (witaminę E).

Kup teraz

Jak działa kwas punikowy?

Wyniki prowadzonych w ostatnich latach badań wskazują na wysoki potencjał kwasów „super CLA” jako substancji, które mogłyby wykazywać korzystny wpływ w leczeniu i profilaktyce niektórych chorób cywilizacyjnych.  Charakteryzują się one nie tylko działaniem antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym, ale wykazano także ich aktywność przeciwnowotworową, przeciwcukrzycową i przeciwmiażdżycową. 

Cukrzyca i otyłość, a kwas punikowy

Cukrzyca typu 2, nazywana także cukrzycą insulinoniezależną, stanowi około 90% światowych przypadków cukrzycy. Jej źródło stanowią dwie przyczyny: genetycznie uwarunkowane upośledzenie wydzielania insuliny lub insulinooporność, której przyczyną mogą być zarówno geny, jak i otyłość.

W prowadzonych badaniach wykazano, że włączenie do diety, bogatego w kwas punikowy, oleju z nasion granatowca spowolniło przyrost masy ciała i zmniejszyło ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 u myszy karmionych pokarmem wysokotłuszczowym. Jednak mechanizm tego działania nie został w pełni rozpoznany.

Najprawdopodobniej, wiąże się ono nie ze wzrostem sekrecji insuliny lub obniżeniem poziomu glukozy we krwi, a ze zdolnością do uwrażliwiania tkanek na działanie insuliny poprzez aktywację jądrowych receptorów aktywowanych proliferacją peroksysomów (PPARγ) i hamowanie receptorów TNF-α. Co więcej, korzystny wpływ na receptory PPARγ, będące modulatorami gospodarki lipidowej, wiązał się także z poprawieniem profilu lipidowego, a w szczególności obniżeniem stężenia trójglicerydów w wątrobie.

Działanie przeciwnowotworowe

Badania prowadzone in vitro i w modelach zwierzęcych wskazują także na właściwości cytotoksyczne kwasu punikowego.

W badaniach in vitro na liniach komórkowych raka gruczołu piersiowego kwas punikowy skutecznie hamował proliferację komórek nowotworowych i pobudzał ich apoptozę. Mechanizm tego działania jest najprawdopodobniej związany ze zdolnością do peroksydacji lipidów i aktywacji kinazy białkowej C. Z kolei badania prowadzone na szczurach wykazały korzystny wpływ oleju z pestek granatowca w leczeniu nowotworów jelita grubego i prostaty. 

Inne zastosowania kwasu punikowego

Nie należy też zapominać, że kwas punikowy jest silnym związkiem o działaniu przeciwutleniającym i przeciwzapalnym. Te wielokierunkowe właściwości czynią go interesującą substancją także pod kątem zastosowania w leczeniu innych schorzeń.

Wykazano, chociażby jego skuteczność w łagodzeniu dolegliwości układu pokarmowego takich jak nieswoiste zapalenie jelit i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Stosowany na skórę wykazuje działanie ochronne przeciwko wolnym rodnikom, reaktywnym formom tlenu (ROS), jak i szkodliwemu działaniu promieniowania UV.

W badaniach prowadzonych na zwierzętach kwas punikowy, dzięki silnej aktywności antyoksydacyjnej, może wykazywać skuteczność w łagodzeniu schorzeń neurologicznych poprzez ograniczanie procesów demielinizacyjnych i neurodegeneracyjnych.  

Literatura:

1. Aruna P., Venkataramanamma D., Singh A.K., Singh R.P., Health Benefits of Punicic Acid: A Review. Compr. Rev. Food Sci. Food Saf. 2016; 15: 16-27. https://doi.org/10.1111/1541-4337.12171 
2. Bedel H.A., Turgut N.T., Kurtoğlu A.U., Usta C., Effects of Nutraceutical Punicic Acid. Indian J. Pharm. Sci. 2017; 79 (3): 328-334. https://doi.org/10.4172/pharmaceutical-sciences.1000234 
3. Białek A., Teryks M., Tokarz A., Sprzężone trieny kwasu linolenowego (conjugated linolenic acid – CLnA, super CLA) – źródła i działanie biologiczne. Postepy Hig Med Dosw. 2014; 68: 1238-1250. https://doi.org/10.5604/17322693.1127881  
4. Binyamin O., Larush L., Frid K., Keller G., Friedman-Levi Y., Ovadia H., Abramsky O., Magdassi S., Gabizon R., Treatment of a multiple sclerosis animal model by a novel nanodrop formulation of a natural antioxidant. Int J Nanomedicine. 2015; 10: 7165-7174. https://doi.org/10.2147/IJN.S92704 
5. Koba K, Yanagita T., Chapter 108 – Potential Health Benefits of Pomegranate (Punica granatum) Seed Oil Containing Conjugated Linolenic Acid. [w:] Nuts and Seeds in Health and Disease Prevention, Academic Press, 2011. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-375688-6.10108-2 
6. Shabbir M.A., Khan M.R., Saeed M., Pasha I., Khalil A.A., Siraj N., Punicic acid: A striking health substance to combat metabolic syndromes in humans. Lipids Health Dis. 2017; 16 (99) https://doi.org/10.1186/s12944-017-0489-3