Data aktualizacji: 2 kwietnia, 2024
Czytając o związkach biologicznie czynnych obecnych w wyciągach roślinnych często można trafić na flawonoidy. Wszechobecność związków należących do tej grupy w liściach, kwiatach, owocach i nasionach roślin czyni je nieodłącznymi składnikami diety. Czym jednak są i jak działają flawonoidy? Jakie mają znaczenie dla ludzkiego zdrowia?
Czym są flawonoidy?
Flawonoidy należą do związków o charakterze polifenoli, szeroko rozpowszechnionych w świecie roślinnym. Do tej pory zidentyfikowano około 4000 substancji zaliczanych do tej grupy. Ze względu na różnice w budowie chemicznej można je podzielić na dodatkowe podgrupy m.in.:
- Flawony
- Flawanony
- Flawanole
- Izoflawony
- Flawonole
- Antocyjany
Flawonoidy mogą występować w roślinach zarówno w formie wolnej (aglikony), jak i w połączeniach z innymi związkami – glikozydy, glikozydoestry flawonoidowe, flawonolignany lub łącząc się między sobą i tworząc bioflawonoidy, oligomery (procyjanidyny) i duże cząsteczki polimeryczne (taniny).
Działanie prozdrowotne flawonoidów
Wysokie zróżnicowanie związków zaliczanych do grupy flawonoidów sprawia, że mogą one wykazywać także szerokie, wielokierunkowe działanie. W zależności od charakterystyki zespołu flawonoidów w wyciągach roślinnych mogą one charakteryzować się różnymi właściwościami leczniczymi. Wyróżnia się jednak kilka głównych kierunków działania prozdrowotnego, znajdujących zastosowanie zarówno w przemyśle farmaceutycznym, jak i kosmetycznym.
Działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne
Pozytywny wpływ flawonoidów na organizm wynika przede wszystkim z ich właściwości antyoksydacyjnych. Podobnie jak inne polifenole, wykazują one silne działanie przeciwutleniające, zależne od liczby grup hydroksylowych obecnych w cząsteczce. Flawonoidy hamują wytwarzanie oraz wymiatają/wychwytują powstające w komórkach wolne rodniki i reaktywne formy tlenu, będące główną przyczyną stresu oksydacyjnego. Dodatkowo, oprócz hamowania reakcji zapalnej spowodowanej stresem oksydacyjnym, mogą pomagać w leczeniu stanów zapalnych poprzez hamowanie aktywności enzymów takich jak cyklooksygenaza-1 i -2 oraz 5-lipooksygenaza. Flawonoidy mogą w ten sposób zmniejszać wydzielanie prostaglandyn i cytokin prozapalnych, a co za tym idzie łagodzić stany zapalne.
Działanie przeciwmiażdżycowe i wzmacniające naczynia krwionośne
Dzięki swojemu działaniu przeciwutleniającemu flawonoidy pełnią też istotną rolę w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Wysokie spożycie flawonoidów (np. towarzyszące częstemu spożywaniu warzyw i owoców lub piciu zielonej herbaty) jest łączone z niższą zapadalnością na choroby układu krążenia. Wiąże się to przede wszystkim ze wspomnianym już działaniem przeciwutleniającym. Flawonoidy hamują peroksydację lipidów i działają ochronnie na komórki LDL (lipoproteiny o małej gęstości) i podwyższają poziom „dobrego cholesterolu” HDL, co przekłada się na działanie przeciwmiażdżycowe. Dodatkowo, wspólnie z witaminą C, uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń krwionośnych wspomagając leczenie chorób zakrzepowo-zatorowych.
Działanie stabilizujące witaminę C
Właściwości antyoksydacyjne flawonoidów (przede wszystkim rutyny i kwercetyny) przekładają się także na ich ochronny wpływ na witaminę C (kwas askorbinowy). Poprzez chelatowanie jonów miedzi i innych metali przejściowych hamuje utlenianie askorbinianu wydłużając jego trwałość i zwiększając odporność na niekorzystne warunki środowiskowe (wysoka temperatura, działanie promieniowania słonecznego). Dodatkowo zwiększają wchłanianie witaminy C z przewodu pokarmowego poprawiając jej przyswajalność.
Działanie estrogenne
Niektóre flawonoidy – w szczególności te z grupy izoflawonów (np. genisteina) – wykazują podobieństwo strukturalne do hormonów estrogenowych i mogą podobnie oddziaływać z receptorami estrogenowymi w ludzkim organizmie. Podawane samodzielnie wykazują działanie estrogenne, a w połączeniu z estrogenami antyestrogenne (m.in. hamują wychwyt estradiolu przez macicę). Izoflawony odnajdują dzięki temu zastosowanie w opóźnianiu menopauzy i leczeniu jej następstw.
Literatura:
- Florkowska K, Duchnik W, Muzykiewicz A i wsp.: Flawonoidy w profilaktyce i leczeniu miażdżycy. Problemy Higieny i Epidemiologii 2017; 98(3): 217-225.
- Majewska M, Czeczot H: Flawonoidy w profilaktyce i terapii. Farmacja Polska 2009; 65(5): 369-377.