Data aktualizacji: 18 sierpnia, 2022
Glikozydy stewiolowe to związki chemiczne, które izolowane są z liści stewii Stevia rebaudiana, rośliny rosnącej na terenie Ameryki Południowej i użytkowanej przez rdzennych mieszkańców od setek lat. Struktura chemiczna glikozydów stewiolowych jest trwała i nie ulega zmianie w trakcie procesu ekstrakcji oraz oczyszczania – można zatem założyć, iż glikozydy stewiolowe są produktem całkowicie naturalnym. Liczne testy sensoryczne wskazują, iż glikozydy stewiolowe są nawet do 300 razy słodsze niż tradycyjna sacharoza. Od lat 70-tych wykorzystywane są jako dodatek do żywności w Japonii. W Stanach Zjednoczonych oznaczone zostały przez FDA jako całkowicie bezpieczne symbolem GRAS (ang. Generally Recognized As Safe). W 2011 roku Unia Europejska dopuściła je jako dodatek do żywności, oznaczony symbolem E-960.
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przeanalizował bezpieczeństwo stosowania stewii i rekomenduje dopuszczalne dzienne spożycie dla glikozydów stewiolowych na poziomie 4 mg/kg masy ciała. Badania toksyczności, których celem jest poznanie szkodliwego działania badanego związku wynikającego z jego właściwości, wykazały, że glikozydy nie są teratogenne (czyli nie mają toksycznego działania na zarodek albo płód), mutagenne ani karcynogenne. Nie wykazują także toksyczności ostrej (kiedy podawane są w wysokich dawkach) krótko po podaniu ani podostrej przy dłuższym stosowaniu. Stewia jest również bezpieczna dla kobiet w ciąży oraz karmiących, pod warunkiem, że jej spożycie nie przekracza maksymalnej dopuszczalnej dawki.
Glikozydy stewiolowe a cukrzyca
Badania ADME (dotyczące wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu oraz wydalania badanych substancji) wykazały, że z uwagi na obecność wiązań beta-glikozydowych, glikozydy stewiolowe nie podlegają trawieniu w przewodzie pokarmowym, ale są metabolizowane przez bakterie zasiedlające jelito grube, w wyniku czego uwalniany jest aglikon stewiolowy. Związek ten następnie jest wydalany z moczem oraz kałem. Na tej podstawie stwierdzono, iż glikozydy stewiolowe nie mają żadnych kalorii. Dlatego też stosowane są w przemyśle spożywczym jako zamiennik cukru u osób chorych na cukrzycę czy u osób z insulinoopornością – nie powodują bowiem wahań stężenia glukozy we krwi oraz wyrzutu insuliny. Dane kliniczne wskazują także, że zastąpienie cukrów prostych stewią ma pozytywny wpływ na proces odchudzania oraz redukcję indeksu BMI.
Glikozydy stewiolowe 95 REB-A 80 i REB-A 60 (Stewia)
Glikozydy stewiolowe 95 REB-A 80 i REB-A 60 powszechnie znane pod nazwami stewia lub stevia, są to roślinne zamienniki cukru białego. Swoją popularność zawdzięczają swoim właściwościom. Glikozydy stewiolowe są słodkie i bez problemu mogą być stosowane jako zdrowy i naturalny zamiennik zwykłego, białego cukru.
Stewia w paście do zębów
Badania wskazują także, że glikozydy stewiolowe pozytywnie wpływają na ograniczenie próchnicy wywoływanej przez bakterie Streptococcus mutans. Wpływ ten może być dwojaki: z jednej strony osoby spożywające produkty zawierające stewię zamiast sacharozy ograniczają tym samym spożycie cukru, niezbędnego do rozwoju bakterii związanych z powstawaniem próchnicy. Dodatkowo, liczne badania wykazują, że esktrakty ze stewii mogą hamować i ograniczać namnażanie szkodliwych bakterii, a także powstawanie biofilmu. Pasty do zębów, zawierające w składzie stewię, ograniczają rozwój płytki nazębnej i redukują liczebność bakterii związanych z rozwojem próchnicy w jamie ustnej.
Zalety spożywania stewii
Dobroczynne efekty stewii obejmują także działanie antyoksydacyjne, antywirusowe i immunomodulacyjne. Badania wykazały, że glikozydy stewiolowe mają efekt antyzapalny, powodując uwolnienie cytokin przeciwzapalnych. Testy prowadzone z wykorzystaniem ludzkich nowotworowych linii komórkowych również wykazały stymulujący wpływ glikozydów stewiolowych na produkcję cytokin ograniczających rozwój komórek nowotworowych.
Glikozydy stewiolowe a alergia
Ponieważ glikozydy stewiolowe w wyniku metabolizmu nie generują składników, które mogłyby być alergizujące, uważa się, że są one bezpieczne dla osób z alergiami oraz same w sobie nie wywołują uczulenia. Liście stewii wykorzystywane są już od wielu lat, a ich spożywanie nie jest łączone z wystąpieniem reakcji alergicznych. Reakcje nadwrażliwości na stewię pojawiały się bardzo rzadko przed rokiem 2008, zanim zaczęto stosować wysoce oczyszczone glikozydy stewiolowe. Od 2008 roku nie raportowano żadnych przypadków nadwrażliwości na stewię. Dlatego produkty zawierające w składzie stewię nie muszą posiadać specjalnych oznaczeń ostrzegawczych dla alergików.
Czy stewia jest szkodliwa?
Wszystkie powyższe informacje, a także liczne badania kliniczne jednoznacznie wykazują, iż glikozydy stewiolowe oraz produkty je zawierające są całkowicie bezpieczne i zdrowe, i mogą być spożywane zarówno przez kobiety w ciąży, dzieci, jak i osoby z alergiami czy chorobami metabolicznymi.
Literatura:
Gardana C, Simonetti, Canzi E et al. Metabolism of Stevioside and Rebaudioside A from Stevia Rebaudiana extracts by Human Microflora, J. Ag. Food Chem, 51(2):6618-6622, 2003.
Ferrazzano GF, Cantile T, Alcidi B, et al. Is Stevia rebaudiana Bertoni a Non Cariogenic Sweetener? A Review. Molecules. 2015;21(1):E38.
European Food Safety Authority, Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food. Scientific opinion on the safety of steviol glycosides for the proposed uses as a food additive. EFSA Journal, 8(4):1537. 2010. [3. Biological and toxicological data (pg 20); 3.1. Absorption, distribution, metabolism and excretion (pg 20); 3.1.1. In vitro studies (pg 20);3.1.2. In vivo studies (pg 20)]. www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/1537.htm
European Commission Regulation (EU) No 1131/2011 of 11 November 2011 amending Annex II to Regulation (EC) No 1333/2008 of the European Parliament and of the Council with regard to steviol glycosides. Official Journal of the European Union. December 11, 2011. Retrieved June 13, 2013: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:295:0205:0211:EN:PDF
US Department of Health and Human Services and US Department of Agriculture. 2015–2020 Dietary Guidelines for Americans. 8th Edition. December 2015. Available at: http://health.gov/dietaryguidelines/2015/guidelines/.